(Cadn.com.vn) - Hằng năm, cứ vào dịp tháng 3 âm lịch, xã Duy Trinh, Duy Xuyên, Quảng Nam đều tổ chức lễ hội Bà chúa Tằm Tang (Đoàn Quý Phi) nhằm tri ân người có công khuyến khích, phát triển nghề truyền thống trồng dâu nuôi tằm, dệt lụa có cách nay 400 năm, thu hút rất đông người đến tham dự. Tuy nhiên, điều khiến chính quyền, nhân dân luôn đau đáu, trăn trở đó chính là sự xuống cấp ngày càng nghiêm trọng của Lăng mộ Bà chúa Tằm Tang, trong khi đó địa phương còn quá nghèo không thể huy động được kinh phí trùng tu…

Lăng mộ Hiếu Chiêu hoàng hậu Đoàn Thị Ngọc (tức Đoàn Quý Phi, sinh năm Tân Sửu 1601 và mất ngày 17-5 năm Tân Sửu - 1661) được an táng tại gò Cốc Hùng (thôn Chiêm Sơn, Duy Trinh, Duy Xuyên) trên tuyến đường đến Thánh địa Mỹ Sơn. Lăng mộ Bà nằm cạnh lăng của nhạc mẫu Hoàng hậu Nguyễn Thị Giai (tức Mạc Thị Giai) và lăng mộ của Công chúa Nguyễn Phước Ngọc Dung. Đây là những khu lăng mộ cổ xưa nhất của thời các chúa Nguyễn đã thoát khỏi sự tàn phá của nhà Tây Sơn còn lại trên đất Quảng Nam.

Là ái nữ của hào trưởng Đoàn Công Nhạn ở làng Chiêm Sơn - mảnh đất nằm ven sông Thu Bồn thơ mộng với nghề truyền thống là trồng dâu nuôi tằm, nên từ nhỏ Bà đã gắn bó với nghề truyền thống của quê hương. Sau khi trở thành phu nhân của Phó tướng Nhân lộc hầu Nguyễn Phước Lan, bà Đoàn Quý Phi đã hết lòng khuếch trương nghề trồng dâu dệt lụa ở các phủ Điện Bàn, Thăng Hoa...

Nhờ đó mà nghề trồng dâu dệt lụa ở Đàng Trong được mở mang và đã sản xuất được nhiều mặt hàng tơ lụa nổi tiếng. Cũng từ đó, Hội An trở thành trung tâm trung chuyển của con đường tơ lụa xuyên đại dương, nối liền Tây Âu với Viễn Đông. Chính vì thế, bà được nhân dân phong tặng Bà chúa Tằm Tang xứ Quảng.

Toàn cảnh khu lăng mộ.

Trong Hồ sơ di tích lưu giữ tại Phòng Văn hóa – Thông tin H. Duy Xuyên ghi rõ lăng mộ của Bà được xây theo kiến trúc Cung đình, rộng 2.862m2. Gồm hai thành bảo vệ (diện tích thành nội 20m x 16m, thành ngoại 36m x 32,5m), 3 tấm bình phong và 1 mộ chí ở giữa, với các họa tiết chim phượng – phụng, rồng vờn mây, hoa cúc... Năm 2005, khu lăng mộ Bà được xếp hạng di tích cấp tỉnh theo Quyết định số 436 của UBND tỉnh Quảng Nam.

Trong suốt quá trình lịch sử, lăng mộ Bà đã được trùng tu 3 lần nhưng qua thời gian, chiến tranh và sự xâm hại của con người, khu di tích hiện nay đã xuống cấp nghiêm trọng. Thành ngoại đã biến mất, thành nội cũng không còn nguyên vẹn. Đặc biệt họa tiết trên các bình phong đã phai mờ, nhiều đoạn tường thành đã sụt bể, gạch đá ngổn ngang, cỏ dại mọc đầy...

Cổng chính vào khu lăng mộ.

Gia tộc họ Đoàn xã Duy Trinh đã cùng với họ Nguyễn Phước xã Duy Sơn (Duy Xuyên) dự định trùng tu lại phần mộ chí nhưng không huy động đủ kinh phí để trùng tu. Năm 2002, địa phương tiến hành xây tường thành bảo vệ cao 1,62m bên ngoài với tổng kinh phí hơn 200 triệu đồng. 

Trao đổi với chúng tôi, bà Lưu Thị Hiền Phương, Phó phòng VH-TT H. Duy Xuyên cho biết: “Trong số 44 di tích lịch sử, văn hóa trên địa bàn huyện hiện nay thì hệ thống lăng mộ bà hoàng, các chúa Nguyễn và một số di tích khác đang xuống cấp, đặc biệt lăng mộ của Hiếu Chiêu hoàng hậu Đoàn Thị Ngọc đã xuống cấp nghiêm trọng nhưng địa phương không có kinh phí để trùng tu. Chúng tôi chỉ bảo vệ trong khả năng có thể và báo sự việc lên cấp trên. Về mặt chuyên môn, muốn trùng tu đúng nguyên trạng phải có hội thảo khoa học với những chuyên gia đầu ngành để góp ý xây dựng. Kinh phí để trùng tu nguyên mẫu khu lăng mộ này cũng lên đến hơn 1 tỷ đồng. Đây là số tiền quá lớn so với ngân sách của địa phương”.

Hiện nay, khu lăng mộ Bà chúa Tằm Tang đã xuống cấp nghiêm trọng, và đang mất dần những dấu vết còn lại... Mong rằng, các cấp, ngành hữu quan của tỉnh Quảng Nam cần có giải pháp nhanh chóng trùng tu khu di tích Bà chúa Tằm Tang vốn mang giá trị văn hóa – lịch sử quan trọng của ông cha thời mở cõi, nếu không sẽ quá muộn...

Lê Anh Tuấn